Tarihçesi
Şanlıurfa ilinin bir ilçesi olan Halfeti M.Ö. 2000’lerde Hititlerin ve Asurluların hâkimiyetine girmiş, MÖ.612’de Babillilerin sınırları içerisinde kalmıştır, M.Ö.855 yılında Asur kralı III. Salmanassar tarafından zapt edildiği zaman Şitamrat adını taşıyordu. Yunanlılar bunu değiştirerek Urima adını vermişlerdir. Süryaniler ise Kal’a Rhomeyta ve Hesna the Romaye adlarını kullanmışlardır. Halfeti, II. yüzyılda Bizanslılar’ın eline geçince bu kez Romaion Koyla adını almıştır. Şehir, İslam hakimiyetine geçtikten sonra ise Kal’at-ül Rum ismiyle anılmaya başlanmıştır.
Halfeti’nin Romalılar tarafından Ekamia adı ile de anıldığı bilinmektedir. Bölge, Roma’nın 395’te ikiye ayrılmasından sonra Doğu Roma (Bizans) sınırları içerisinde kalmış, Bizanslılar ile Sasaniler arasında sık sık el değiştirmiştir. Bizanslılar döneminde Romaion Koyla adı ile anılmıştır. Yöre, Miladi 640 yılında İslam toprağı haline gelmiş, 661 yılında Emevilerin, 750’de Abbasilerin hâkimiyeti altına girmiştir. 1280 yılında Beysari komutasındaki Memluk ordusu tarafından kuşatılmış, Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Selçuklular bu bölgeye kadar uzanmıştır. (1087) Daha sonra Eyyubiler ve Selçuklular arasında zaman zaman el değiştirmiştir. 1290 yılında bu kez Memluk Sultanı Eşref tarafından fethedilmiş ve son kez Memlükler tarafından tamir edilen şehre Kal’at-ül Müslimin adı verilmiştir. Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlılara geçen şehir, zamanımızda da kullanılan Urumgala ve Rumkale adlarını alarak 1954 yılında ilçe haline getirilmiştir.
Şu anda, Eski Halfeti denen, bir kısmı sular altında kalmış bölge, yavaş yavaş turistik bir bölgeye dönüşmektedir. Halfeti’nin eski bir tarihe sahip olduğu bilinmekle birlikte Romalılar öncesine ait bilgiler yetersizdir. Ancak yakınındaki yerleşim yerleri ile benzer bir tarihe sahip olduğu sanılmaktadır.
Coğrafi Durum
İlçe Şanlıurfa ilinin kuzeybatısını oluşturmaktadır. Batısında Gaziantep iline bağlı Araban, Yavuzeli ve Nizip ilçeleri, kuzeyinde Adıyaman iline bağlı Besni ilçesi, doğusunda Bozova, güneyinde ise Birecik ilçesi bulunmaktadır. Yüzölçümü 646 km2, rakım ise 525 metredir.
İlçe merkezinin Fırat sahili yeşil bir kıyı şeridi şeklindedir. Sahilden itibaren en geniş yerde 200 metreden sonra sarp kayalıklar başlar. İlçe merkezi bu kıyı şeridi üzerinde ve sarp kayalıkların yamacında kurulmuştur.
Halfeti ilçesinin il merkezine uzaklığı 120 km’dir. Yukarı Göklü adlı bir kasabası 35 köyü ve 34 mezrası vardır. Arazisinin büyük çoğunluğu Birecik Barajı suları altında kaldığından ilçenin yeni yerleşim alanı olarak Karaotlak bölgesi tespit edilip ilçe yeniden inşa edilmiş, konutlar sahiplerine teslim edilmiştir.
İlçe arazisinin, 381.000 dekarlık bölümü ekilebilir niteliktedir. Bu alanın 191.000 dekarı Antep fıstığı, bağ ve az miktarda olmak üzere zeytin ağaçlan ile kaplıdır. Kalan kısımlarda hububat ekimi yapılır. İlçe arazisinin ekilebilir alanlar dışındaki bölümü, taşlık ve kıraç bir görünüm arz eder. Yağışın yeterli olduğu yıllarda, küçükbaş hayvan beslenmesinde elverişli bir bitki örtüsü bu görüntüyü önemli ölçüde değiştirir.
İlçenin güneyinde bulunan Yeşilözen, Fıstıközü, Bulaklı ve Kavaklıca köylerinde sulu tarım yapılmasına elverişli bir arazi yapısı görülür. İlçenin iklimi Fırat nehrinin etkisiyle bir mini klima oluşturur. Akdeniz iklimi karakteri gösterir. Isı yazın en sıcak günlerde gölgede 40, güneşte 50 derecedir. Kış aylarında en fazla eksi 5 dereceye düşmektedir. Kar yağışı pek nadir rastlanan bir olaydır. Don olayı da nadiren gerçekleşmektedir.
İlçenin en önemli akarsuyu Fırat nehridir. Bulaklı köyünden çıkarak Bulaklı, Kavaklıca ve Birecik Ayran kasabasından geçerek Fırat'a karışan Arş pınarı, ilçe merkezindeki Başpınar, Çekem Mahallesi’nde bulunan Süt Pınarı ve Gözeli Köyü’nde bulunan Göze Pınarı belli başlı akarsulardır.
Fıstıközü köyünde bulunan kaynak suyu ile bu bölgede sulu tarım yapılabilmektedir. Tarım suları 250-300 metre derinliktedir. Ancak yapılan sondaj çalışmaları sonucunda, bu derinliklerde dahi bol su elde edilememekte, ortalama 3 litre/sn civarında verime ulaşılmaktadır. Ekilebilir nitelikteki alanlar bağ ve Antep fıstığı ile kaplıdır.
İdari ve Sosyo-Ekonomik Durum
2017 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre ilçenin toplam nüfusu 38.592’dir. İlçede sanayi gelişmemiştir. Küçük çaplı un değirmenleri ve briket imalathaneleri dışında tesis mevcut değildir. Bu durumun nedeni, birikimlerin talep azlığı nedeniyle, ilçe sınırları içerisinde değerlendirilmeyip Birecik ilçesi ve özellikle Gaziantep iline yatırılmasıdır. Bu durum küçük sanat kollarının da ölmesine yol açmıştır. Soğuk demircilik, marangozluk, ayakkabıcılık, oto tamirciliği gibi çalışma dalları dahi canlılık göstermekten uzaktır.
İlçe ekonomisi genelde tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Toplam ekilebilir arazinin %98’inde kuru, %2’sinde sulu ziraat yapılmaktadır. Kuru ziraatın başlıca ürünleri buğday, arpa, mercimek, antepfıstığı, bağ ve zeytin şeklindedir. İlçede sulu tarım sondaj kuyuları ve dere sularıyla Yeşilözen, Bulaklı, Fıstıközü, Özmüş ve Ortayol köylerinde yapılmaktadır. İlçe arazilerinin taşlı ve engebeli olması ve arazilerin küçük parçalar halinde bulunması makineleşme düzeyini düşürmektedir.
Halfeti evleri genellikle iki, zaman zaman ara katlarla üç kata ulaşırlar. Eğimli araziye ayak uyduran yapılaşma her evin Fırat göl havzasının doyumsuz güzelliklerini seyretmesine ve yaşamasına olanak sağlar. Bu evleri yakından incelediğinizde geçmişteki yapı ustalarının mimari birikimini ve eşine az rastlanır yaratıcılıklarını görmek ayrı bir keyif kaynağıdır. Evlerin zengin kalemişi ve oymalarla kaplı başodaları Halfeti’ye bir müzekent görünümü vermektedir. Her evde mevcut olan tepe pencereleri konakların aydınlık yüzlerini ortaya çıkaran mimari özelliklerin başında gelmektedir.
İlçe merkezi Gaziantep-Şanlıurfa karayoluna (İpekyolu) 40 km uzunluğundaki asfalt bir yol ile bağlanmıştır. Ayrıca 35 km uzunluğundaki sahil yolu ile de Birecik'e bağlanmıştır. İlçe merkezinin Şanlıurfa'ya uzaklığı 120 km, Gaziantep'e uzaklığı 105 km’dir. İlçe sakinlerinin Şanlıurfa il merkezi ile ilişkileri resmi işlerin görülmesi temelinde gerçekleşmektedir buna karşın ilçenin ekonomik bağlantısı Gaziantep iledir. Bu bakımdan ilçe merkezinden ve gerekse köylerden Gaziantep'e gidip gelen çok sayıda vasıta vardır. Yaz ve kış mevsiminde bütün köylerle ulaşım sağlanmaktadır.